Học thuyết hệ thống (System Theory)

Học thuyết hệ thống (System Theory) khởi đầu từ nghiên cứu hệ thống tổng quát của Bertalarffy (1933) về hệ thống mở và các trạng thái cân bằng động. Sau đó, thuyết dần được chuyên sâu dưới các góc độ sinh học, kỹ thuật, điều khiển học … và dần hoàn thiện phù hợp với các quy luật phát triển của khoa học và xã hội. Thuyết hệ thống hay khoa học hệ thống nghiên cứu liên ngành về hệ thống, mỗi hệ thống được xem là một thực thể bao gồm nhiều thành phần liên quan và phụ thuộc lẫn nhau. Vì vậy, thay đổi của bất cứ thành phần nào của hệ thống đều ảnh hưởng đến các thành phần khác và tác động đến toàn bộ hệ thống. Ngày nay, thuyết hệ thống đã được ứng dụng vào nhiều lĩnh vực nhằm nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động như giáo dục, quản lý doanh nghiệp, ứng dụng kỹ thuật…

Theo học thuyết hệ thống, toàn bộ tổ chức là một hệ thống, trong đó các bộ phận có liên quan với nhau, tạo ra các đặc tính nổi và có một số mục đích nhất định. Tập hợp các phần tử này tác động qua lại lẫn nhau, tạo thành một cấu trúc, một chỉnh thể nhất định nhằm thực hiện mục tiêu chung dưới tác động qua lại giữa nội bộ các phần tử và môi trường bên ngoài. Tổ chức bao gồm các thành phần phụ thuộc lẫn nhau (hay chính là các tiểu hệ thống), có khả năng tương tác lẫn nhau để tạo thành một thể thống nhất. Tổ chức có khả năng thay đổi các tiểu hệ thống và quá trình thay đổi này tương đối phức tạp. Một cách đơn giản, tổ chức bao gồm các cá nhân cùng nhau làm việc để đạt được mục tiêu chung của tổ chức; các cá nhân này lại làm việc theo các nhóm, phòng ban khác nhau (tiểu hệ thống) và có quan hệ phụ thuộc lẫn nhau. Đồng thời, tổ chức cũng được xem là một tiểu hệ thống của các tổ chức lớn hơn như ngành công nghiệp, khu kinh tế hay xã hội.

Bài này nghiên cứu thuyết hệ thống, từ đơn giản đến phức tạp, những ràng buộc, các điều kiện và nguyên tắc của thuyết hệ thống (mục đích, biện pháp, công cụ…) ở mọi cấp độ, mọi lĩnh vực nhằm tối ưu hóa hiệu quả ứng dụng trong thực tế.

Định nghĩa và bản chất về doanh nghiệp như một hệ thống

1. Định nghĩa hệ thống Thuật ngữ “hệ thống” (system) được hiểu theo nhiều quan điểm khác nhau. Cụ thể, hệ thống có thể hàm ý

Cấu trúc và độ phức tạp của hệ thống

Cấu trúc của hệ thống (the structure of a system) “là sự sắp xếp các phần tử, hệ thống phụ trong không gian ba chiều tại

Nội dung, năng lượng, thông tin và quy trình của hệ thống

1. Nội dung và năng lượng Nội dung (matter) “bao gồm khối lượng (m) và khoảng không gian vật chất mà nó chiếm giữ”. Năng lượng

Hệ thống lý thuyết, cụ thể và trừu tượng (conceptual, concrete and abstract system)

1 Hệ thống lý thuyết Hệ thống lý thuyết (conceptual system) “là hệ thống các khái niệm, bao gồm một tập hợp các ý tưởng thể

Hệ thống đóng và hệ thống mở (open and closed system)

Hệ thống đóng và hệ thống mở thuộc phân loại hệ thống cụ thể. Vì vậy, các đơn vị phần tử cũng như các mối quan

Hệ thống sống và hệ thống không sống (living and non-living system)

Hệ thống sống (living system) và hệ thống không sống (non-living system) đều thuộc phân loại hệ thống cụ thể. Hệ thống sống “là tập hợp

Hệ thống đơn giản và hệ thống phức tạp (simple and complex system)

Hệ thống, tùy theo mức độ phức tạp về cấu trúc và các mối quan hệ nội bộ, được phân thành hệ thống đơn giản và

Các loại hệ thống phân nhỏ, hướng đích, tĩnh & động, mô phỏng

Tùy theo đặc điểm và các tiêu chí phân loại, hệ thống có thể phân thành nhiều loại khác, như sau: 1. Hệ thống có thể

Điều khiển học (cybernetics) trong doanh nghiệp hệ thống

Điều khiển học (cybernetics) là khoa học về việc điều khiển, thu thập, truyền và xử lý thông tin, thường bao gồm liên hệ điều chỉnh ngược trong các cơ thể sống, trong máy móc và các tổ chức và

Mô hình hệ thống khả thi (viable system theory)

Hệ thống khả thi lần đầu tiên được Beer (1980) đề cập đến. Hệ thống này có khả năng tự sửa chữa, tự nhận thức, đệ

Hệ thống động phi tuyến tính (dynamic nonlinear system) và thuyết hỗn mang (chaos theory)

Trong những năm gần đây, hai nội dung xuất hiện đã mở ra hướng tiếp cận mới trong quản lý tổ chức, gồm hệ thống động

Sự phức tạp và hệ thống thích nghi với phức tạp

Khoa học phức tạp liên quan tới việc nghiên cứu động lực học của “mạng lưới phức tạp những người đại diện thích nghi – complex

Khả năng tự tổ chức của hệ thống phức tạp (self-organisation in complex systems)

Trong điều kiện ở xa vị trí cần bằng, tự tổ chức đã trở thành hành vi thay thế cho hành vi điều hành trong quản

Tư duy hệ thống (systems thinking)

Tư duy hệ thống là quan điểm nhìn nhận thế giới khách quan trong một thể thống nhất không thể tách rời, mà ở đó tất

Kết luận: Thuyết hệ thống là một phần cơ bản và là phương tiện phân tích tổ chức. Lý thuyết hệ thống không bị giới hạn trong vai trò là khung lý thuyết cho các hành động của con người. Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng sự xuất hiện của các lý thuyết này cung cấp cho con người một kỷ nguyên mới để phân tích doanh nghiệp trong tổng thể vận hành của ngành, quốc gia, thế giới mà nó tồn tại và phát triển. Mặc dù xuất hiện và được nghiên cứu từ khá sớm, thuyết hệ thống ngày càng thể hiện vai trò và tiếp túc được phát triển khi đặc biệt phù hợp với bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa hiện nay.

Nguồn: Phan Thanh Tú, Vũ Mạnh Chiến, Phạm Văn Kiệm, Lưu Đức Tuyến, Nguyễn Thị Hồng Nga (2018), “Chương 19: Thuyết hệ thống”, trong sách Học Thuyết Doanh Nghiệp, NXB Lao Động – Xã Hội, trang 460-502.