Điều kiện thành lập và khả năng giải thể của doanh nghiệp

Khi nghiên cứu các điều kiện thành lập, các học giả ban đầu bỏ qua vấn đề giải thể (tử vong) của doanh nghiệp, coi đây là một chủ đề tách biệt, và chỉ thực sử quan tâm vấn đề này khi Stinchcombe (1965) công bố nghiên cứu của mình. Stinchcombe (1965) nghiên cứu quan hệ giữa các doanh nghiệp và cấu trúc xã hội, kết quả chỉ ra sự tồn tại quan hệ giữa bối cảnh lịch sử thành lập của doanh nghiệp và cơ cấu xã hội lúc bấy giờ. Một số đặc điểm của môi trường xã hội tại thời điểm thành lập tác động trực tiếp đến quá trình tổ chức doanh nghiệp, mà sau đó được thể chế hoá và trở thành rào cản chống lại thay đổi của doanh nghiệp, bất kể tích hay tiêu cực. Do đó, các đặc điểm từ khi thành lập này có thể gắn với doanh nghiệp trong suốt vòng đời tồn tại.

Tucker (1989) nghiên cứu ảnh hưởng của các điều kiện thành lập đến khả năng giải thể (tử vong) của doanh nghiệp; ví dụ thời điểm thành lập, mức độ tương tích với môi trường, sự khác biệt hóa của doanh nghiệp. Kết quả nghiên cứu khẳng định các doanh nghiệp khác nhau bởi các yếu tố gắn với điều kiện thành lập này khác nhau; và sự khác biệt này cũng quyết định khả năng tồn vong – giải thể khác nhau của doanh nghiệp trong quá trình lựa chọn tự nhiên trong hệ sinh thái.

Carroll và Hannan (1990) cho rằng mật độ thành lập có thể làm tăng khả năng giải thể vì hai lý do. Thứ nhất là vấn đề cạnh tranh gay gắt khi thành lập. Các doanh nghiệp mới thành lập phải đối mặt với áp lực cạnh tranh mạnh hơn do mật độ số lượng doanh nghiệp trong ngành tăng mạnh; trong khi không thể hoặc chưa thể tập hợp hay tập trung nguồn lực cần thiết để chuẩn hoá cấu trúc và quy trình, để khẳng định vị thế cạnh tranh ban đầu – thường yếu kém của các doanh nghiệp mới thành lập. Thứ hai là nguồn tài nguyên hạn hẹp. Khi mật độ cao trong hệ sinh thái, thành viên mới thường ở rìa cận biên không gian tài nguyên, nên khó có thể cạnh tranh trực tiếp với các doanh nghiệp lâu năm để tiếp cận đủ và có lợi thế các tài nguyên cần thiết, đồng nghĩa khả năng giải thể – tử vong của các doanh nghiệp mới thành lập cao hơn.

Nguồn: Phan Thanh Tú, Vũ Mạnh Chiến, Phạm Văn Kiệm, Lưu Đức Tuyên, Nguyễn Thị Hồng Nga (2019), Học thuyết doanh nghiệp, NXB Lao Động – Xã Hội, trang 145.